TTTĐ – Trong bối cảnh Việt Nam cam kết giảm ít nhất 30% khí mê-tan vào năm 2030, lĩnh vực quản lý và xử lý chất thải đang được coi là “mũi nhọn” hành động với các giải pháp từ phân loại rác tại nguồn, phát triển điện rác thay thế chôn lấp, đến cơ chế thu hồi – đốt khí bãi rác. Lộ trình 2025 – 2030 không chỉ đặt ra mục tiêu giảm phát thải xuống dưới 17,5 triệu tấn CO₂tđ, mà còn thúc đẩy mô hình kinh tế tuần hoàn, năng lượng tái tạo từ rác và hệ thống giám sát phát thải minh bạch, nhằm chuyển rác từ gánh nặng môi trường thành nguồn lực phát triển bền vững.
Kế hoạch này là bước thực thi Cam kết Mê-tan toàn cầu (Global Methane Pledge) mà Việt Nam tham gia, đồng bộ với Chiến lược quốc gia về biến đổi khí hậu, và được các tổ chức quốc tế ghi nhận là kế hoạch đa lĩnh vực bao gồm nông nghiệp, chất thải, dầu khí, than, tiêu thụ nhiên liệu hóa thạch.
Giảm chôn lấp, thu hồi – đốt và kinh tế tuần hoàn
Trọng tâm kỹ thuật quản trị trong chất thải được xác định ngay trong Quyết định 942/QĐ-TTg: chuỗi đồng bộ “giảm – phân loại – tái sử dụng – tái chế – thu gom – vận chuyển – xử lý”; lồng ghép mục tiêu giảm mê-tan vào quy hoạch chất thải cấp vùng/tỉnh; nâng cấp hạ tầng, thiết bị; khuyến khích công nghệ sạch và cơ chế tài chính carbon.
 |
| Bãi rác Nam Sơn nhìn từ trên cao (Ảnh Quân Đỗ) |
Trên thực địa, đô thị lớn đã bắt đầu dịch chuyển mô hình xử lý để cắt nguồn phát thải từ chôn lấp – nơi phát sinh mê-tan mạnh nhất. Hà Nội vừa thông qua chủ trương dự án điện rác quy mô lớn tại khu Nam Sơn, đặt mục tiêu xử lý rác sinh hoạt hằng ngày và “đào” rác chôn lấp để đốt thu hồi năng lượng. Lộ trình công suất nêu rõ: Giai đoạn 2030-2040 xử lý 1.500 tấn/ngày rác mới và 750 tấn/ngày rác đã chôn lấp, phát điện khoảng 60 MW; xa hơn sau 2040 ưu tiên rác hằng ngày, kèm xử lý bùn sau sấy khô 150 tấn/ngày. Dự án dự kiến vận hành thử từ quý II – III/2029 và vận hành chính thức quý IV/2029. Cách tiếp cận này vừa giảm phát thải mê-tan, vừa phục hồi môi trường bãi chôn lấp, phù hợp định hướng “điện rác thay chôn lấp”.
Ở tầm cơ chế, Kế hoạch 942 cũng yêu cầu giám sát – kiểm kê phát thải thường niên theo từng nguồn, hoàn thiện quy định đo đạc, báo cáo, thẩm định (MRV) để bảo đảm minh bạch, qua đó mở đường cho huy động tài chính và thị trường carbon.
Lộ trình hành động 2025 – 2030 cho địa phương và doanh nghiệp
Giai đoạn đến năm 2025 – “đặt nền MRV, đổi mới công nghệ thí điểm”. Cụ thể: Chuẩn hóa phân loại rác tại nguồn, mở rộng mạng lưới tái chế – compost, giảm tỷ lệ chôn lấp. Đánh giá – kiểm kê phát thải theo từng bãi chôn lấp/nhà máy xử lý; thí điểm thu gom – đốt khí bãi rác hoặc điện rác ở các đô thị lớn; Chuẩn bị cơ sở pháp lý và mô hình tài chính để thu hút PPP và vốn carbon/khí hậu.
Giai đoạn 2025 – 2030 – “mở rộng công suất, giảm mạnh chôn lấp”. Cụ thể: Hoàn thành – vận hành các điện rác chủ lực, kết hợp tuyến xử lý bùn và nước rỉ rác để giảm phát thải gián tiếp; phủ rộng mô hình bãi chôn lấp có thu hồi khí ở các bãi còn hoạt động; đóng – phục hồi bãi cũ đi kèm quan trắc hậu đóng bãi; hoàn thiện hệ thống MRV cấp tỉnh, tích hợp kế hoạch giảm mê-tan vào quy hoạch môi trường – năng lượng địa phương.
Cùng với đó, khung mục tiêu định lượng: Đến 2030, tổng phát thải mê-tan toàn quốc không vượt 77,9 triệu tấn CO₂tđ, trong đó quản lý chất thải rắn & xử lý nước thải ≤ 17,5 triệu tấn CO₂tđ. Đây là “chỉ tiêu trần” đòi hỏi các địa phương có bãi chôn lấp lớn phải giảm tỷ lệ chôn lấp, chuyển sang thu hồi – đốt hoặc tái chế vật chất.
 |
| Hoạt động tại bãi rác Nam Sơn (Hà Nội) |
Bên cạnh đó, thành phố cũng hoàn thiện quy định đo đạc – báo cáo – thẩm định phát thải; huy động ngân sách, vốn doanh nghiệp, xã hội hóa và quỹ/định chế tài chính trong – ngoài nước; khuyến khích tham gia thị trường carbon trong tương lai gần.
| Từ “rác nằm yên” sang “rác thành năng lượng”
Giảm phát thải mê-tan trong chất thải là “đòn bẩy” cắt phát thải nhanh, chi phí hiệu quả nếu chuyển dứt khoát khỏi chôn lấp, song hành phân loại tại nguồn, tái chế – compost, và điện rác/thu hồi khí. Khung 942/QĐ-TTg đã nêu rõ mục tiêu và công cụ; việc của địa phương và doanh nghiệp là đi đúng lộ trình 2025 – 2030, đưa các dự án then chốt vào vận hành, bảo đảm MRV minh bạch – để mục tiêu ≤ 17,5 triệu tấn CO₂tđ từ chất thải đến 2030 không chỉ là con số trên giấy. |