Tác giả: Jacob Winskell, Global Cement Magazine
Đăng trên Global Cement Magazine số tháng 6/2024, Tr.44-50
Người dịch: Nguyễn Thị Kim Lan.
5 ngành xi măng thuộc Đông Âu được xem xét trong bài viết này có quy mô từ 9 nhà máy (Ukraine) đến 2 nhà máy (Moldova). Ukraine, Moldova và Belarus đều bắt đầu sản xuất xi măng khi đang là một phần của quốc gia khác: Liên Xô. Ngày nay, Ukraine đang chiến đấu để bảo vệ vị thế nhà nước của mình trước sự xâm lược của nước láng giềng phía đông, Nga.
Vùng đất Đông Âu nằm giữa những con sông lớn chảy vào Biển Đen – sông Dnieper, Dniester và sông Danube. Chúng được kết nối với nhau về mặt văn hóa bởi di sản Kitô giáo Chính thống và lịch sử lãnh đạo của Đảng Cộng sản. Liên Xô và các chính phủ liên minh với Liên Xô mà đã sụp đổ vào năm 1989-1991 là các chính phủ cuối cùng trong chuỗi các cường quốc nắm quyền kiểm soát bờ biển phía đông châu Âu, mà cũng bao gồm cả các Đế chế Hung Nô và Mông Cổ và Khối thịnh vượng chung Ba Lan-Litva. Hiện nay, tình hình chính trị trong vùng đang rất phức tạp sau khi Nga xâm chiếm Ukraine vào tháng 2/2022. Bulgaria, Moldova và Rumani đều đã lên án cuộc xâm lược, trong khi Belarus lại tích cực ủng hộ nó. Bulgaria và Rumani là các quốc gia thành viên của Liên minh Châu Âu, mà Moldova và Ukraine cũng đã bắt đầu gia nhập vào ngày 14 tháng 12 năm 2023.
Ukraine
Thủ đô hiện đại của Ukraine, Kyiv, đã từng nắm giữ quyền lực chính trị ở Đông Âu cho đến khi Đế quốc Mông Cổ xuất hiện vào giữa thế kỷ 13. Sau đó, thảo nguyên Ukraine đã trở thành biên giới mới, bị chiếm đóng bởi các nhóm dân cư bao gồm cả người Cossacks. Nền độc lập của Ukraine bắt nguồn từ sự kế thừa của các quốc gia cách mạng vào năm 1917-1920. Ukraine là một phần của Liên Xô trong những năm từ 1922- 1991, và đã bị chiếm đóng một phần bởi nước Nga kể từ năm 2014. Đường đứt nét trên bản đồ Ukraine ở Hình 1 cho thấy ranh giới chiếm đóng hiện nay, bao gồm cả Crimea và một phần Đông và Nam Ukraine.
Sản xuất xi măng
Toàn bộ các khu vực đang sản xuất xi măng của Ukraine thuộc 3 trong số 5 vùng. Tây Ukraine có công suất 7,5 triệu tấn/năm (50%), Đông Ukraine có công suất 6,1 triệu tấn/năm (41%) và Nam Ukraine có công suất 1,3 triệu tấn/năm (9%).
Có 5 công ty sản xuất xi măng ở Ukraine đang vận hành 9 nhà máy (xem Hình 2, bên dưới).
Trong tháng 3/2023, Cơ quan Phòng chống tham nhũng Quốc gia Ukraine đã đưa Buzzi vào danh sách các nhà tài trợ chiến tranh Nga. Tập đoàn này bị cáo buộc mở rộng hoạt động kinh doanh tại Nga và cung cấp sản phẩm của mình cho các doanh nghiệp 100% vốn nhà nước ở đó kể từ khi quốc gia này xâm lược Ukraine vào tháng 2 năm 2022. Ngoài ra, công ty con ở Nga của Buzzi là SLK Cement được cho là đã lên tiếng ủng hộ chiến tranh. Buzzi đã nói rõ rằng công ty không hoạt động kinh doanh ở Nga và ‘không tham gia’ vào việc đưa ra quyết định của SLK Cement liên quan tới các sáng kiến địa phương và các hành động thương mại.
CRH, công ty dẫn đầu thị trường Ukraine đã ký kết một thỏa thuận mua lại hoạt động kinh doanh ở Ukraine của Buzzi (cùng với một số tài sản bê tông trộn sẵn ở Slovakia) trị giá 101 triệu Euro trong tháng 6/2023. Khi hoàn thành, thỏa thuận này sẽ nâng công suất xi măng ở Ukraine của CRH lên 56% đạt 8,4 triệu tấn/năm – 56% tổng công suất quốc gia. Ủy ban chống độc quyền Ukraine đã mở cuộc điều tra đối với thỏa thuận này vào ngày 23/01/2024.
Đối với CRH, tăng trưởng ở Ukraine đòi hỏi phương pháp tiếp cận theo hai hướng. Bên cạnh động thái chống lại đối thủ cạnh tranh đang trong tình trạng rất khó khăn của mình, công ty cũng đang đạt được sự tăng trưởng hữu cơ. Công ty đã xây dựng một khu liên hợp vận chuyển 450.000 tấn xi măng/năm, trị giá 34,3 triệu Euro trong tháng 7/2023. Cơ sở này sẽ tiếp nhận xi măng bằng đường bộ và cung cấp cho khu vực miền Trung Ukraine.
Chính phủ Ukraine cho phép xây dựng một nhà máy xi măng mới như là một phần trong khu liên hợp vật liệu xây dựng Galicia trị giá 35,6 triệu Euro sắp tới ở Ivano-Frankivsk, Tây Ukraine, trong tháng 4/2024. Quỹ đầu tư nước ngoài Ucraina, UkrainInvest, trước đó đã công bố rằng đã đầu tư 18,5 triệu Euro vào việc xây dựng các trạm nghiền mới ở Ukraine trong tháng 1/2023.
Các nhà máy xi măng của Ukraine đã sản xuất được 4,75 triệu tấn xi măng trong 8 tháng đầu năm 2023, tăng 30%/năm so với mức 8 tháng năm 2022. Điều này được cho là tương ứng với tỷ lệ sử dụng 60% công suất hiện đang hoạt động.
Giám đốc điều hành của hiệp hội xi măng Ukraine Ukrcement, Liudmyla Kripka, đã lưu ý một tình hình ‘đã được cải thiện phần nào’ đối với ngành. Bà cho biết “Các nhà sản xuất xi măng, thậm chí cả trong điều kiện chiến tranh, đang đầu tư vào Ukraine và khôi phục kinh tế các vùng. Điều này mở rộng công suất sản xuất của ngành nói chung và góp phần tạo ra công ăn việc làm mới.”
Belarus
Nằm ở vùng đất bằng phẳng, ven sông giữa Ba Lan, Nga, Ukraine và các quốc gia vùng Baltic, Belarus có một số khu rừng nguyên sinh duy nhất của châu Âu, trong rừng Bialowieza ở Brest và Grobno Voblasts.
Sản xuất xi măng
Ba nhà máy xi măng 100% vốn nhà nước đang hoạt động ở Belarus: 2 ở Mahilyow Voblasts và 1 ở Grobno Voblasts. Cả 3 nhà máy này đều nằm gần các đường biên giới quốc tế, nên có khả năng tiếp cận rất lớn các thị trường xuất khẩu có giá trị. Nhà máy xi măng Vaŭkavysk của Krasnoselskstroymaterialy chủ yếu vận chuyển xi măng về phía bắc và tây sang EU, trong khi nhà máy xi măng Kaszjukowitschy của Belarusian Cement và nhà máy xi măng Kryčaŭ của Krichevtsementnoshifer chủ yếu vận chuyển xi măng về phía đông sang Nga. Hành động cân bằng địa chính trị này đã gặp phải khó khăn sau khi EU ban lệnh cấm nhập khẩu xi măng của Belarus trong tháng 5/2023. Các công ty xi măng của Belarus đã bị đưa vào danh sách trừng phạt của Mỹ trong tháng 12/2023, liên quan đến việc gian lận bầu cử, vi phạm nhân quyền và liên quan đến cuộc xâm lược Ukraine đang diễn ra.
Belarusian Cement Company đã nâng sản lượng sản xuất của mình lên 3%/năm tới 940.000 tấn và tăng hơn gấp đôi lượng hàng xuất khẩu lên 719.000 tấn trong 6 tháng đầu năm 2023.
Rumani
Dân số của Rumani chủ yếu tập trung ở phía đông Dãy núi Carpathians chia nước này thành hai. Những người góp công xây dựng nên đất nước Rumani hiện đại đã tìm ra nguồn gốc tổ tiên của người Rumani là người Dacian đã sinh sống từ lâu ở vùng Carpathians và xung quanh lưu vực hạ lưu sông Danube khi mà, vào năm 106 sau Công Nguyên, Đế chế La Mã đã thiết lập một thuộc địa tồn tại trong thời gian ngắn ở đó. Thiên niên kỷ trước đó, người dân địa phương lần đầu tiên đã phát triển chữ viết vào năm 5300 trước Công nguyên và nghề luyện kim vào năm 5000 trước Công nguyên.2
Sản xuất xi măng
Ngành công nghiệp xi măng của Rumani có quy mô tương đương với Ukraine, nhưng chỉ có 3 nhà sản xuất. 8 nhà máy khác của quốc gia này, mỗi nhà máy có công suất trung bình 1,7 triệu tấn/năm, trải dài trên 8 vùng của đất nước.
Holcim Romania đã nâng cấp cải tạo nhà máy xi măng Câmpulung của mình ở Vùng Nam-Muntenia trong tháng 10/2023. Dự án bao gồm lắp đặt một đường ống xả mới, hệ thống phun nước và quạt hút gió, do công ty KHD Humboldt Wedag có trụ sở ở Đức cung cấp, cho dây chuyền xử lý nhiệt của nhà máy. Nhà sản xuất này cũng đã nâng cấp cải tạo máy làm nguội clinker và dây chuyền nghiền xi măng của nhà máy. Holcim Romania trước đó đã được đảm bảo nguồn tài trợ trị giá 15,7 triệu Euro từ chính phủ Rumani cho các khoản đầu tư chưa xác định vào tháng 6 năm 2023.
Công ty đã giành được giải thưởng Doanh nghiệp dẫn đầu về Cchuyển đổi Bền vững trong Ngành Xây dựng năm 2022 vì những sáng kiến khử giảm khí phát thải CO2 của mình. Các sáng kiến này bao gồm cả việc công bố các tuyên bố về sản phẩm môi trường cho dòng sản phẩm xi măng ECOplanet của mình, cùng với các sản phẩm khác.
Bulgaria
Bulgaria chiếm cứ Bán đảo Thracian, trong đó Bán đảo Balkan của Châu Âu hướng về phía Châu Á. Ngôn ngữ của người Bulgaria sử dụng chữ viết Cyrillic lần đầu tiên được phát triển tại Triều đình Bulgaria ở Preslav, hiện ở vùng Đông Bắc Bulgaria, vào thế kỷ thứ 10.
Sản xuất xi măng
Hình 4 là bản đồ cho thấy ngành công nghiệp xi măng có 4 nhà máy của Bulgaria, cùng với các nước láng giềng phía bắc, Moldova và Rumani. Bulgaria đã trở thành một trung tâm trong vùng về các hoạt động đầu tư vốn vào xi măng trong năm 2023 và đầu năm 2024.
Heidelberg Materials đã triển khai thi công xây dựng dự án thu gom và tồn trữ carbon (CCS) công suất 800.000 tấn/năm ANRAV.beta tại nhà máy xi măng Devnya của mình ở Đông Bắc Bulgaria vào tháng 10/2023. Dự án này đã định hình sẵn một phương án thí điểm thu gom carbon theo kế hoạch trong 12-24 tháng. Khi được đưa vào vận hành vào năm 2028, công tác lắp đặt cuối cùng sẽ dựa vào hệ thống vòi đốt được làm giàu bằng ô-xy OxyCal. Dự án ANRAV.beta cần nguồn tài trợ trị giá 190 triệu Euro của EU.
Trong khi đó ở Tây Bắc Bulgaria, Titan lên kế hoạch đầu tư 7 triệu Euro vào nâng cấp cải tạo nhà máy xi măng Zlatna Panega của mình, để nâng tỷ lệ thay thế AF của nhà máy từ 50% lên 70%. Trước đó, công ty đã tiến hành các thử nghiệm hydro tại nhà máy vào năm 2021. Công ty đã khánh thành một nhà máy điện năng lượng mặt trời ở đó vào tháng 3/2024. Tiếp theo, sẽ tiến hành dự án nâng cấp cải tạo trị giá 35-50 triệu Euro vào năm 2026-2028.
Moldova
Lịch sử của Moldova điển hình cho dòng dịch chuyển biên giới qua nhiều thế kỷ ở Đông Âu. Quốc gia này bao gồm một phần chính lãnh địa lịch sử Rumani của Moldavia. Nó bao gồm Transinistria, nơi một nhà nước ly khai không được công nhận đã hoạt động từ năm 1990.
Sản xuất xi măng
Hai nhà máy xi măng song sinh công suất 1 triệu tấn/năm của Moldova đối diện nhau qua con sông Tyra, chia tách Transnistria ra khỏi phần còn lại của Moldova. Ở phía Transnistria, nhà máy xi măng Rĩbniţa thuộc về nhà sản xuất địa phương Combinatul de ciment din Rĩbniţa, sau đó một thời gian thuộc quyền sở hữu của Nga và tiếp theo thuộc về Hungary cho đến năm 2014.
Holcim kiểm soát 50% công suất xi măng khác của Moldova, thông qua nhà máy xi măng Rezina của mình. Ở đó, nhà sản xuất này đã công bố đánh giá tác động môi trường cho đồng xử lý nhiên liệu có nguồn gốc từ rác thải đã đề xuất trong tháng 12/2023.
Triển vọng tương lai
Đông Âu là một trong những khu vực phải chịu chi phí ngày càng tăng cao nhất theo Cơ chế Điều chỉnh Ranh giới carbon mới của EU, sẽ thực hiện đầy đủ vào năm 2026. Ukraine chiếm 11% lượng xi măng nhập khẩu vào EU, chỉ đứng sau Thổ Nhĩ Kỳ và Algeria, trong năm 2023.3 Phí tổn ngoại ngạch sẽ tăng lên đối với tất cả các nhà xuất khẩu mà xi măng của họ có cường độ phát thải 5,41kg/Euro giá trị theo doanh thu, theo dự báo của Ngân hàng Thế giới. Năm 2023, cường độ khí phát thải CO2 trung bình của xi măng ở Ukraine là 8,3kg/Euro – cao hơn điểm ấn định này 28%.
Nếu như Moldova và Ukraine trở thành Quốc gia thành viên thứ 28 và 29 của Liên minh Châu Âu, thì việc khử carbonat trong các ngành xi măng của các quốc gia này có thể sẽ là một phần hoạt động trong diễn biến phức tạp của các cuộc đàm phán gia nhập của các quốc gia này. Đầu tư nước ngoài tăng lên, bao gồm cả nguồn vốn của EU, là một kết quả khả dĩ.
Trong tháng 5/2024, Cơ quan Phát triển Quốc tế Hoa Kỳ dự kiến chi phí tái thiết Ukraine sau chiến tranh ở mức 452 tỷ Euro. Sản lượng sản xuất xi măng nội địa cần thiết sẽ là 15-16 triệu tấn/năm trong 3 năm, cao hơn mức công suất tuyệt đối hiện tại 1-7%. Chỉ khi cuộc chiến kết thúc mới biết được công ty xi măng nào sẽ nắm bắt được cơ hội này – và nguồn vốn yêu cầu sẽ chảy vào từ đâu.
Xem xét khu vực trong bối cảnh châu Âu rộng lớn hơn, Đông Âu sẽ mang tính quyết định trong cuộc đua hướng tới ròng bằng 0, do các dự án như dự án ANRAV.beta CCS của Heidelberg Materials ở Bulgaria. Nếu dư dự án ANRAV.beta thành công trong việc tồn trữ CO2 dưới Biển Đen, thì dự án này sẽ nối liền với các mỏ dầu ở Biển Bắc như một kho chứa cho CO2 thu gom được của EU – một kho chứa mà các ngành công nghiệp xi măng của các nước láng giềng ở Trung và Tây Nam Á cũng có thể sử dụng được. Như vậy, các nhà máy xi măng ở 5 quốc gia này đang góp phần mở ra những chân trời mới cho toàn bộ ngành xi măng toàn cầu.
Tài liệu tham khảo
- World Bank Data, ‘Population, total – Belarus, Bulgaria, Moldova, Romania, Ukraine,’ 28 October 2024, https://data.worldbank.org/indicator/SP.POP.TOTL?locations=BY-BG-MD-RO-UA.
- UCL, ‘The Rise of Metallurgy in Eurasia’ ucl.ac.uk/archaeology/research/rise-metallurgy-eurasia.
- World Bank, ‘Relative CBAM Exposure Index,’ 15 June 2023, https://www.worldbank.org/en/data/interactive/2023/06/15/relative-cbam-exposure-index.
